काठमाडौं । सिरहाको बन्दीपुरमा रहेको सामुदायिक सर्पदंश उपचारकेन्द्रमा वैशाखदेखि असार पहिलो सातासम्म १५ जना सर्पदंशका विरामीहरु भर्ना भए । जसमध्य १२ जनालाई मात्रै बचाउन सकियो । वर्षा लागेसँगै केन्द्रमा सर्पदंशका बिरामीको सङ्ख्या बढ्दै गएको केन्द्रका प्रमुख विकास सुनुवार बताउनुहुन्छ ।
महोत्तरीको बर्दिवासमा रहेको सर्पदंश उपचार केन्द्रमा दिनकै १० जनाका दरले सर्पदंशका बिरामी आउने गरेका छन् । केन्द्रमा सिन्धुली, धनुषा, सर्लाही र भारतबाट पनि सर्पदंशका विरामीहरु आउने भएकाले यसवर्ष सङ्ख्या बढेको हो ।
चिकित्सकहरुका अनुसार ८० प्रतिशत सर्पहरूको टोकाई विष नलाग्ने खालको हुने गरेको एक तथ्यांकले देखाएको छ । तर सर्पले टोकेमा मान्छे आत्तिने गर्छन् ।
सर्पदंश उपचार केन्द्र बर्दिबास, विकास समितिका अध्यक्ष कृष्ण प्रसाद देवकोटाका अनुसार हरेक दिन कम्तिमा १० जनाको उपचार भइरहेको छ ।
‘विषालु भन्दा विष नभएका सर्पले टोकेकाले मात्रै बचाउन सकिएको छ’ उहाँले भन्नुभयो, ‘सर्पले टोकेका मान्छे बढेको तुलना गर्नेहो भने यो बर्ष धेरै मान्छे मर्ने थिए । ’
अहिले गर्मीको मौसम छ । हरेक वर्ष गर्मीको समयमा तराई मधेसका जिल्लाहरुमा सर्पदंशका विरामीहरु बढ्छन् ।
चैतदेखि असारको पहिलो सातासम्म सर्पदंशको उपचार हुने केन्द्रहरुमा दैनिक सरदर पाँच जनाका दरले सर्पदंशका विरामी आउने गरेका छन् । यो सङ्ख्या आउने कात्तिकसम्म चार गुणाले बढ्ने चिकित्सकहरुको अनुमान छ ।
तराई क्षेत्रमा चैतदेखि नै सर्पदंशका विरामी अस्पताल आउन थाल्छन् भने पहाडमा असारदेखि मात्रै सर्पदंशका विरामी देखिने गरेका छन् । प्रदेश २ को केन्द्रीय अस्पताल रहेको नारायणी अस्पतालमा दैनिक ८ जनासम्म सर्पदंशका विरामी आउने गरेको अस्पतालका प्रमुख डा.मदन उपाध्यायको भनाई छ ।
तराई क्षेत्रमा गोमन, करेत, धामन लगायत जातका विषालु सर्पको डर हुन्छ भने, पहाडी क्षेत्रमा गोमन, हरेउ लगायत सर्प देखिन्छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार प्रदेश नम्बर २ मा सर्पको टोकाईबाट गत वर्ष मात्रै ५५ जनाको मृत्यु भएको थियो भने नेपालमा १ सय २० भन्दा बढीको मृत्यु भएको थियो ।
भित्रि गाउँ, बाटोको असुविधा र चेतनाको अभावका कारण मानिसहरु अझैपनि सर्पले टोकेपछि धामी झाँक्रीकोमा जाने गरेका छन् । तर समयमै अस्पताल गए र उपचार पाए सर्पदंशका विरामीको ज्यान जोगाउन गाह्रो नरहेको चिकित्सकहरु बताउँछन् ।
चिकित्सकहरुका अनुसार ८० प्रतिशत सर्पहरूको टोकाई विष नलाग्ने खालको हुने गरेको एक तथ्यांकले देखाएको छ । तर सर्पले टोकेमा मान्छे आत्तिने गर्छन् । यसले उनीहरूमा तनाव सृजना भई हृदयाघात हुन्छ र त्यसैकारणले पनि मृत्यु हुने गरेको छ ।
सर्पका टोकाईबाट जोगिन के गर्ने ?
-सर्प प्राय राती निस्कने गर्छ । त्यसकारण राती हिन्दा माथिसम्मको जुत्ता लगाउने, उज्यालो बोकिरहने गर्नुपर्छ ।
-घर वरपर वा बच्चाहरूले खेल्ने ठाउँमा झार, जंगल वा झ्यास भए हटाउने वा जमिनमा रहेका दुलाहरू पुर्नुपर्छ ।
-तराईमा रहेका छाप्रोका घरहरुमा माटोलो लिप्ने, प्वाल टाल्ने गर्नुपर्छ ।
-सर्प बस्ने ठाउँहरू जस्तै परालको थुप्रो, दाउराको चाङ ढुंगा वा ईटाको थुप्रो कुनाकाप्चा वा प्वालमा चलाउनुपरेमा पहिला लामो लठ्ठीले -चलाएरमात्र हातले चलाउनु पर्छ ।
-राती सुत्दा झूलको प्रयोग गर्नु पर्छ ।
- ताल—तलाऊ, नदी—नालामा पनि विषालु सर्प हुने भएकाले विशेष सावधानी अपनाउनु पर्छ ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, असार १६, २०७७
