काठमाडौँ । ओखलढुङ्गा घर भइ ललितपुर नखिपोट बस्दै आउनुुभएका लक्ष्मी रोका चार वर्ष अघि आफ्नो भतिजीमा क्यान्सर देखिँदा चिन्तित हुनुहुन्थ्यो ।
तीन वर्षको उमेरमा लगातार ज्वरो आएपछि अस्पताल पुग्दा देखिएको क्यान्सर उपचारपछि भने निको भयो ।
‘१५-१५ दिनमा ज्वरो आउने र निको नै नहुने भएपछि ललितपुरस्थित पाटन अस्पताल लग्यौँ ।’, उहाँले भन्नुभयो, ‘त्यहाँ परीक्षण गर्दा क्यान्सर भएको थाहा भयो, झण्डै चार वर्ष उपचार गरेर औषधि खाएपछि नानी अहिले स्वस्थ छिन् ।’
डाक्टरले १० वर्षको उमेरसम्म बालिकाको हेरचाह गर्न सुझाव दिएका छन् । अहिले भतिजी स्वस्थ्य भएको देख्दा रोका निकै खुसी हुनुहुन्छ ।
मकवानपुरको बकैया गाउँपालिका ४ का राजन दङ्गालको ठूली छोरीलाई सुरुमा कुनै लक्षण देखिएन ।
१५ वर्ष हुँदा एक्कासी ज्वरो आएपछि जाँच गर्दा क्यान्सर देखियो तर बचाउन सक्नुभएन । ‘क्यान्सर हो भनेर थाहा पाउन समय लागेन’, उहाँले भन्नुभयो, ‘तर, थाहा पाइसकेपछि नेपालमा उपचार सम्भव छैन भन्ने भयो, अमेरिका लैजाने तयारी गर्दागर्दै उनले हामीलाई छाडेर गइन् ।’
बकैया गाउँपालिका ४ का अध्यक्षसमेत रहनुभएका राजन भन्नुहुन्छ, ‘विदेशकै जस्तो सेवा सुविधा थियो भने हामीले छोरी गुमाउनु पर्दैन थियो ।’
चिकित्सकहरूका अनुसार बालबालिकालाई जन्मजात वा पछि गएर पनि क्यान्सर हुनसक्छ । बारम्बार ज्वरो आउनु, ज्वरो आएपछि तत्काल निको नहुनु बालबालिकामा देखिने क्यान्सरको मुख्य लक्षण हो ।
अस्पतालमा उपचार गराउन पुगेका मध्ये २० देखि ३० प्रतिशत बालबालिकाका अभिभावक गरिबीका कारण उपचार नहुँदै छोडेर जाने गरेका छन् ।
बाल क्यान्सर रोग विशेषज्ञ सुचरित तुलाधरका अनुसार रगतको कमि भएर छाला सेतो देखिने, त्यतिकै रगत बग्ने, असाधारण रूपमा तौल घट्नु, खोकी निको नहुनु, आँखाको सेतो नानी सानो हुँदै गएर दृष्टि गुम्ने, शरीर सुन्निने, पेट असामान्य रूपमा फुल्ने, बिहान अत्यधिक टाउको दुख्ने र बान्ता हुने, हड्डी दुख्ने चोट नलागी सुनिने, चाँडो गल्ने तथा चक्कर लाग्ने शरीरलाई सन्तुलनमा राख्न नसक्ने लक्षण देखिए आफ्ना बालबालिकालाई तत्काल अस्पताल लैजानुपर्छ ।
यी क्यान्सरका लक्षण हुन् ।
काठमाडौँको कान्ति बाल अस्पतालमा मात्रै वार्षिक औषत दुई सय जति बालबालिकामा क्यानसर देखिने गरेको छ ।
झण्डै एक हजार पुराना बिरामीले उपचार गराइरहेका अस्पतालका निर्देशक डा. अजित रायमाझीले जानकारी दिनुभयो ।
तर अस्पतालमा उपचार गराउन पुगेका मध्ये २० देखि ३० प्रतिशत बालबालिकाका अभिभावक गरिबीका कारण उपचार नहुँदै छोडेर जाने गरेका छन् ।
‘जब उपचारको क्रममा बालबालिकालाई क्यान्सर भएको थाहा हुन्छ । त्यसपछि कतिपय अभिभावक उनीहरूको उपचारमा लाखौँ खर्च गर्नुपर्छ । खेतबारी नै बेच्नुपर्छ, सबै सम्पत्ति सकिन्छ, बच्चा पनि रहँदैन भनेर उपचार नै नगरी फर्किनुहुन्छ ।
यसले बालबालिकालाई मृत्युको मुखमा पुर्याउँछ ।’, डा.रायमाझी थप्नुहुन्छ, ‘उनीहरूलाई उपचार गर्न सरकारले सहुलियत दिने र यसबारेमा सर्वसाधरणलाई पनि जानकारी भयो भने बालबालिकाले अकालमै ज्यान गुमाउन पर्दैन थियो ।’
बालबालिकामा हुने क्यान्सर पनि विभिन्न किसिमका हुन्छन् । ती मध्ये धेरै देखिएको रक्त क्यान्सर हो ।
बालबालिकामा हुने क्यान्सर जति चाँडो पत्ता लाग्यो, त्यत्ति नै प्रभावकारी रूपमा निको पार्न सकिने डाक्टरहरु बताउँछन् । स्वास्थ्य, शिक्षा लगायतका विषय मौलिक अधिकारमा पर्छन् ।
त्यसकारण सरकारले बालबालिकामा देखिने क्यानसरको उपचारमा पनि सहयोग बढाउनुपर्ने अभिभावक र अस्पतालको माग छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन ५, २०७८
