काठमाडौँ । अहिले देशभरि धान रोपाईँको काम चलिरहेको छ ।
रोपाईँको समयमा पनि रासायनिक मलको भने अभाव भइरहेको छ । किसानले मलको अभाव खेपिरहदा संसदले पनि छिटोभन्दा छिटो किसानलाई मल उपलब्ध गराउन सरकारलाइ निर्देशन दिइसकेको छ ।
रोपाईँ सुरु भइसक्दा पनि पर्याप्त रासायनिक मल नपाउँदा किसानहरू भने चिन्तामा छन् ।
कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनले भने असार महिनाभरिमा पर्याप्त मल आइपुग्ने दावी गर्दै आएका छन् ।
सीआईएनसँग कुराकानी गर्दै कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडका सूचना अधिकारी पूर्णप्रसाद उपाध्यायले हाल आफूहरूसँग करिब १५ हजार मेट्रिकटन मल रहेको र विभिन्न ४० वटा शाखाबाट वितरण भइरहेको बताउनुभयो ।
गोबर मल र रासायनिक मलको विकल्पमा ‘ढैैँचा’ लाइ प्रयोग गर्न सकिन्छ । कतिपय किसानले आफ्नो खेतमा ‘ढैैँचा’ नामको बिरुवा उमारेर मल बनाउन सुरु पनि गरेका छन् ।
उहाँका अनुसार ७० हजार मेट्रिक टन मल असार महिनाभरिमा आइपुग्ने छ ।
कृषि मन्त्रीस्तरमा नेपाल र भारतबीच भइरहेको छलफल सकारात्मक भएमा थप डेढ लाख मेट्रिक टन मल पनि आउने उहाँको भनाइ छ ।
साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनले पनि ४० हजार मेट्रिक टन रासायनिक मल आउने तयारी भइरहेको जनाएको छ ।
धान गोड्ने र मल हाल्ने समयमा मल आइपुग्ने दावी सरकारको भए पनि किसानले विश्वास गर्न नसकेको गूनासो गर्ने गरेका छन् ।
रासायनिक मलको अभाव सधैं भइरहेको अवस्थामा विज्ञहरूले भने यसको विकल्प बारेमा सोच्न सुझाव दिएका छन् ।
खेत बारीमा ‘ढैैँचा’ नामको बिरुवा उमारेर मल बनाउन सकिने कृषि विज्ञहरूको भनाइ छ । गोबर मल र रासायनिक मलको विकल्पमा ‘ढैैँचा’ लाई प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
कतिपय किसानले आफ्नो खेतमा ‘ढैैँचा’ नामको बिरुवा उमारेर मल बनाउन सुरु पनि गरेका छन् ।
के हो ढैँचा ?
ढैँचा बीउ छरेको २० देखि २५ दिनपछि तयार हुने बिरूवा हो ।
कोसे बाली ढैँचाको जरामा हुने नाईट्रोजनयूक्त तत्त्व बालीको लागि ज्यादै लाभदायक हुने कृषि विज्ञको भनाइ छ ।
यसको जरा तथा हाङ्गाबिङ्गाहरूमा गिर्खाहरू हुन्छन्, जुन माटोको उर्वराशक्ति बढाउनको लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।
खेत वा बरीमा उम्रिएको यस्को विरूवालाई काटेर जमिनमा छोडिदिएपछि कुहिएर मल बन्छ ।
जुन मल रासायनिक मल र गोबर मल जत्तिकै मलिलो हुने विज्ञहरू बताउँछन् ।
कोसे बाली ढैँचाको जरामा हुने नाईट्रोजनयूक्त तत्व बालीको लागि ज्यादै लाभदायक हुने कृषि विज्ञको भनाइ छ । यसको जरा तथा हाङ्गाबिङ्गाहरूमा गिर्खाहरू हुन्छ, जुन माटोको उर्वराशक्ति बढाउनको लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
ढैँचाको बोटलाई खनजोत गरेर खेतमा पुरिदिएपछि केहि दिनमा कुहिएर मल बन्छ ।
यो मलबाट युरिया मलबाट उपलब्ध हुने जस्तै पौष्टिक तत्व जमिनलाई उपलब्ध हुने र जमिनको उर्वराशक्ति बढाउन उपयुक्त हुने कृषि विज्ञ निर्मल रेग्मीले सीआईएनसँग बताउनुभयो ।
विभिन्न हरियो मलको रुपमा प्रयोग गरिने बिरुवाहरूको तुलनामा ढैँचामा हरियो पदार्थको परिमाण धेरै हुने र जसले माटोको अवस्थामा सुधार ल्याउने मद्धत पुग्ने उहाँले बताउनुभयो ।
ढैँचाले प्रति रोपनी १३ किलो नाईट्रोजन उपलव्ध गराउन सक्दछ ।
कुनै पनि खेती गर्नुभनदा अघि यसको बीउ छेरेर छोडिदिने र गहुँ, दाल वा धान रोप्नु केही दिन अघि काटेर छोडिदिने हो भने यो कुहिएर मल बन्छ ।
ढैँचालाई धान बालीमा प्रयोग गर्दा धानको रोपाईँ गर्नुभन्दा एक हप्ता अगाडि काटेर ढैँचाको कलिलो बिरुवालाई माटोमा पल्टाउनु पर्ने रेग्मीले बताउनुभयो ।
ढैँचाको बिरुवा खेतमा पल्टाउने बेलामा एक पटक सिँचाई दिन सकिएको खण्डमा धानको उत्पादन बढ्ने पनि उहाँले बताउनुभयो ।
पछिल्ला वर्षमा घरमा गाई, भैँसी लगायतका पशु चौपाया पाल्ने दर घट्दै जाँदा पर्याप्त गोबर र कम्पोष्ट मलको समेत अभाव हुने गरेको छ ।
जसका कारण रासायनिक मलको प्रयोग बढ्दै गएको छ ।
तर रासायनिक मलको समेत अभाव भइरहेको समयमा खेतमा यो बिरुवा उमारेर मलको रूपमा प्रयोग गर्दा बाली सप्रिने भएकाले यस बिरुवाको बारेमा किसानलाई जानकारी गराउनुपर्नेमा कृषि विज्ञहरूको जोड रहेको छ ।
नेपालमा गरिएको अनुसन्धान अनुसार हरियो मलको रुपमा ढैँचालाई धानखेतीमा प्रयोग गर्दा धानको उत्पादन २० देखि २५ प्रतिशत सम्म बढ्ने गरेको छ ।
प्रकाशित मिति: सोमबार, असार ६, २०७९
