काठमाडौँ । अहिलेको बर्खाको समय भएकाले सर्पको जोखिम धेरै छ ।
विशेषगरी नेपालको तराई र पहाडी क्षेत्रहरूमा सर्पको विगबिगी देखिने गरेको छ ।
खेतबारीमा काम गर्दा, घाँस काट्न जाँदा, बस्तुभाउ चराउँदा होस् वा घरमा नै पनि सर्पको जोखिम हुने गरेको छ ।
सर्पको टोकाइपछि समयमै पहिचान र उपचार हुन नसक्दा मानिसहरूको मृत्यु हुने गरेको छ । उपचार गर्नु पहिले सर्पको टोकाइबाट बच्न विज्ञहरू सुझाव दिन्छन् ।
विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार नेपालमा बर्सेनि सर्पको टोकाइबाट १ हजार जनाको मृत्यु हुने गरेको छ ।
तर सरकारसँग भने वार्षिक कति मानिसहरूको सर्पको टोकाइकै कारण मृत्यु हुन्छ भन्ने आधिकारिक तथ्याङ्क भने छैन ।
राष्ट्रिय विपद् न्यूनिकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणको तथ्याङ्क अनुसार भने गत वर्ष सर्पको टोकाइबाट ३७ जनाको मृत्यु भएको थियो ।
यस वर्षको २ महिनामा सर्पले टोकेकै कारण ८ जनाको मृत्यु भएको छ ।
विषेश गरी मनसुन सुरु भएसँगै सर्पको विगबिगी पनि सुरु हुने र सर्पको टोकाइका कारण मृत्यु हुनेको सङ्ख्या बढ्ने देखिन्छ ।
गर्मी बढेसँगै सर्प बाहिर निस्कने, प्राकृतिक प्रकोपपछि सर्पहरूको आफ्नो प्राकृतिक वासस्थान नष्ट भएर मानिसको बासस्थानमा छिर्ने गर्छन् ।
विषेशतः साँझ र बिहान सर्प आहाराको खोजीमा बाहिर निस्कने सर्पविज्ञ बताउँछन् ।
र सर्पले आफूलाई असुरक्षित महसुस नगरुञ्जेल मानिस वा जनावरलाई नडस्ने पनि अध्ययनले देखाएको छ ।
सर्पबाट कसरी जोगिने ?
सर्पका बारेमा जानकार लक्ष्मीप्रसाद फुयालका अनुसार सर्पको टोकाइबट बच्न सकेसम्म अँध्यारोमा नहिड्ने तथा हिड्नै परे बत्ती बालेर मात्रै हिँड्ने, खाली खुट्टा नहिँड्ने, सकेसम्म लामो बुट लगाएर हिड्ने गर्नुपर्छ ।
खेतबारीमा काम गर्दा घुँडासम्म आइपुग्ने प्लाष्टिकको बुट लगायो भने यसबाट जोगिन सकिन्छ ।
भुइँमा नसुत्ने, राति झुल लगाएर मात्र सुत्ने, सुत्नुअघि ओछ्यान राम्रोसँग जाँचेर सुत्ने गर्नुपर्छ ताकि सर्प आफ्नो ओछ्यान वरपर आउन नसकोस् ।
घर वरपर सरसफाइ गर्ने, घर वरिपरिका झ्याङ तथा घाँसहरू काट्ने, सर्प लुक्ने ठाउँहरू, जस्तै बाँस तथा काठका टुक्राहरू घरबाट टाढा राख्ने, झ्याल ढोकाहरू राम्रोसँग लगाउने गर्नुपर्छ ।
यदि कतै सर्प देखिहालेको खण्डमा सर्पसँग खेल्ने तथा जिस्काउने प्रयास गर्नुहुँदैन ।
माटोको दुलो तथा काठको दुलोमा हात नहाल्ने, लामो घाँसको झ्याङमा हिँड्नु परेमा सकेसम्म गम बुट वा लट्ठीको प्रयोग गरेको खण्डमा पनि सर्पको जोखिमबाट जोगिन सकिने सर्प विज्ञ फुयाल बताउनुहुन्छ ।
विश्वमा करिब ५ हजार प्रजातिका सर्पहरू पाइन्छन् ।
सरकारी तथ्याङ्क अनुसार यी मध्ये नेपालमा करिब ९० प्रजातिका सर्प पाइन्छन् । सर्पविज्ञ फुयालका अनुसार नेपालमा २० प्रतिशत सर्प मात्र विषालु रहेका छन् ।
विषेश गरेर सर्पको मौसम भनेको चैतदेखि मङ्सिरसम्मलाई मानिन्छ ।
त्यसमा पनि सबैभन्दा बढी सर्पले टोक्ने महिना साउन र भदौ हो । यो मौसममा विषेश ध्यान दिन सर्पविज्ञ फुयाल आग्रह गर्नुहुन्छ ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ११, २०७९
