पर्याप्त संरचना, आवश्यक मात्रामा पुस्तक नहुनु र पायक पर्ने स्थानमा नहँदा समेत पुस्तकालय प्रयोगकर्ता घटिरहेका छन् ।
काठमाडौ । पुस्तकालयको शान्त वातावरण र फराकिलो ठाउँमा बसेर पढ्नु विद्यार्थीका लागि आनन्दको विषय हो । पोखराका शिशिर पौडेल अध्ययनको यही आनन्द लिन पनि पुस्तकालय पुगिरहनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘पढ्नका घरको साँघुरो कोठा भन्दा पुस्तकालयको वातावरण उपयुक्त लाग्छ ।’
स्नातक तहमा पढ्ने सजनी शर्मा लाग्छ, पुस्तकालयले पढाईको गुणस्तर बढाउन मद्धत गरिरहेको छ । तर फाईदा यती मात्र छैन । सजनी अध्ययनकै लागि विदेश जाने तयारीमा हुनुहुन्छ । त्यसअघीको तयारी कक्षाका लागि उहाँलाई महँगा पुस्तक आवश्यक पर्छ । तर पुस्तकालयकै कारण आवश्यक सबै किताब किन्नु परेको छैन ।
‘एउटै पुस्तक पाँच हजार, सात हजारका छन् । सबै किनेर पढ्नै सकिँदैन ।’ उहाँ भन्नुहुन्छ, पुस्तकालयमा ति सबै पुस्तक भेटाउँदा निकै खुसी लाग्छ ।’
सजनी र शिशिरजस्ता विद्यार्थीलाई पुस्तकालयले सहज बनाएको छ । तर पायक ठाउँमा नहुँदा पढ्नकै लागि शास्ती पनि छ । पोखरा महानगरपालिकामा रहेको एकमात्र पुस्तकालय यसअघी पोखराको महेन्द्र चोकमा थियो । विद्यालयहरू पनि नजिकै भएकाले विद्यार्थीहरूलाई पठनपाठनका लागि निकै सहज थियो । तर केहि महिना अघि मात्रै पुस्तकालय ब्यवस्थित बनाउने भन्दै नया बजारबाट झण्डै एक किलोमिटर भित्र सेती किनारमा सारिएको छ । जुन विद्यार्थीका लागि अपायक छ ।
पायक नभएकै कारण पुस्तकालय पुग्ने विद्यार्थीको सङ्ख्या घटेको छ । महेन्द्र चोकमा हुँदा दैनिक २ सय जना विद्यार्थी पुस्तकालयमा पुग्ने गरेकोमा अहिले दैनिक २० जना पनि पुग्दैनन् ।
राज्यका निर्देशक सिद्धान्त, नीति तथा दायित्वअन्तर्गत संविधानको धारा ५१ को दफा ४ मा नागरिकको व्यक्तित्व विकासका लागि सामुदायिक सूचनाकेन्द्र र पुस्तकालयको स्थापना र प्रवद्र्धन गर्ने उल्लेख छ । सोही अनुरूप सरकारले एक सामुदायिक विद्यालय एक पुस्तकालय नीति लिएको छ । तर पर्याप्त बजेटको अभावमा प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।
पोखरा महानगरपालिकाभरीमा यही एउटा सार्वजनिक पुस्तकालय छ, यो पनि अमेरिकी कर्नरले व्यवस्थापन गरिदिएको छ । प्रयोगकर्ता भने यो मात्रै पर्याप्त नभएको बताउँछन् ।
पाँच वर्षअघि देशभर एक हजार वटा पुस्तकालय सञ्चालनमा रहेको शिक्षा मन्त्रालयको पुस्तकालय समन्वय तथा अभिलेख शाखाको विवरण छ । अहिले भने पुस्तकालयको सङ्ख्या घटेर दुई सय ३० पुगेको छ ।
शाखा प्रमुख यादवचन्द्र निरौला, पुस्तकालय सुधार र नयाँ स्थापनाका लागि अझ बढी वकालत जरुरी रहेको बताउनुहुन्छ । यद्यपी शाखाले सात वटै प्रदेशमा नयाँ व्यवस्थित पुस्तकालय स्थापनाको तयारी भने गरिरहेको उहाँले बताउनुभयो ।
आफूले खोजेका किताब/पत्रपत्रिका निःशुल्क पढ्न पाउने भएपछि पुस्तकालयमा विद्यार्थीको आकर्षण छ । तर पर्याप्त संरचना, आवश्यक मात्रामा पुस्तक नहुनु र पायक पर्ने स्थानमा नहँदा समेत पुस्तकालय प्रयोगकर्ता घटिरहेका छन् ।
राज्यका निर्देशक सिद्धान्त, नीति तथा दायित्वअन्तर्गत संविधानको धारा ५१ को दफा ४ मा नागरिकको व्यक्तित्व विकासका लागि सामुदायिक सूचनाकेन्द्र र पुस्तकालयको स्थापना र प्रवद्र्धन गर्ने उल्लेख छ । सोही अनुरूप सरकारले एक सामुदायिक विद्यालय एक पुस्तकालय नीति लिएको छ । तर पर्याप्त बजेटको अभावमा प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । भने भएका सार्वजनिक पुस्तकालय विद्यार्थीको सहज पहुँचमा छैनन् ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस ३०, २०७९
