नेपालका धेरै विकट क्षेत्रमा रेडियोले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ। यहाँका मानिसहरूको जीवनस्तर र सूचनाको पहुँच सधैँ असाधारण चुनौतीहरूको सामना गर्दै आएको छ।
यस्ता स्थानहरूमा जहाँ भौगोलिक रूपमा दुर्गम र स्रोतको कमी छ, रेडियो नै एक मात्र सञ्चारमाध्यम बनेको छ।
यसको प्रभाव सीमित नहुने गरी रेडियोले मानिसहरूको जीवनमा परिवर्तन ल्याउने, समाजमा जागरूकता बढाउने र सशक्तिकरणको बाटो खोल्ने काम गरेको छ।
नेपालका धेरै दुर्गम ठाउँहरूमा सडक र सञ्चारको पहुँच नहुँदा, रेडियोले प्रमुख सूचना र सञ्चारका साधनको रूपमा काम गरेको छ।
रेडियोले ग्रामीण इलाकामा खबर पुर्याउन, सरकारी योजनाहरू र स्वास्थ्यसम्बन्धी जानकारीहरू पुर्याउन र आपतकालीन अवस्थामा उद्धारका उपायहरू बताउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ।
यस्ता स्थानहरूमा रेडियो प्रसारणले आफ्ना स्रोताहरूलाई समयमै सचेत गराउन, नयाँ जानकारी दिन र प्रगतिको दिशामा मार्गदर्शन गर्न मद्दत पुर्याएको छ। नेपालमा रेडियो एक सस्तो र उपलब्ध सञ्चारमाध्यम हो, जसले स्थानिय भाषामा कार्यक्रमहरू प्रस्तुत गर्छ।
यसले उनीहरूको दैनिक जीवनसँग सिधा सम्बन्ध राख्छ। सामाजिक सञ्जाल र मोबाइल फोन जस्ता आधुनिक प्रविधिहरूका पहुँचका लागि अन्य साधन उपलब्ध नभएको ठाउँमा, रेडियो एक मात्र आधार बनेको छ।
रेडियो पत्रकारका लागि काम गर्न जाँदा विकट स्थानको चुनौतीहरू आफैमा निकै कष्टपूर्ण हुन सक्छ। यी स्थानहरूमा काम गर्ने पत्रकारलाई सफा र व्यवस्थित ठाउँ, आरामदायक कार्यालय र आधुनिक प्राविधिक उपकरणहरू नहुने अवस्था देख्न सकिन्छ।
तर पनि उनीहरूको जोश र उत्साहले काम गर्दा नसोचेको सफलता दिलाउने गर्दछ। रेडियो पत्रकारको भूमिका धेरैजसो स्रोतहरूको अभावमा पनि महत्त्वपूर्ण रहन्छ।
खराब मौसम, कठिन यात्रा र अन्य भौतिक समस्याहरूका बाबजुद रेडियो पत्रकारलाई आफ्नो काममा समर्पण र पेशागत निष्ठाका साथ काम गर्नुपर्ने हुन्छ।
यस्ता विकट स्थानमा काम गर्दा एक रेडियो पत्रकारले जोखिम पनि लिन्छ। त्यस्ता स्थानमा रिपोर्टिङका लागि गाउँगाउँ, टोकीटोकी घुम्न पर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ, जसका कारण उनीहरूलाई शारीरिक र मानसिक थकान पनि बढ्छ।
भौतिक असुविधा, आवश्यकताहरूको अभाव र पेसागत दबाबमा काम गर्नुपर्ने हुन्छ। सुरुका वर्षहरूमा रेडियो पत्रकारले लामो समयसम्म घर जान पाउँदैनन्।
चुनौती भनेको समुदायसँगको सम्बन्ध निर्माण गर्नु हो। धेरैजसो विकट स्थानहरूमा रेडियो स्रोता मात्रै होइन, तिनीहरूको आवश्यकताहरू र समस्याहरूलाई बुझेर कार्यक्रम बनाउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
उनीहरूको विदा समय पनि धेरै जसो लम्बिन्छ। यस्तो अवस्थामा काम गर्दा खानपान र आरामको अभाव हुन्छ । यहाँसम्म कि कहिलेकाहीँ रेडियो पत्रकारहरूले ताजा खाने कुरा भनेको बेलामा पाउँदैनन् । यस्तो जीवनमा मात्र एक चीज स्पष्ट हुन्छ, त्यो हो कामप्रति समर्पण।
विकट स्थानहरूमा रेडियो कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने चुनौतीहरू थप गहिरो र चुनौतीपूर्ण छन्। टाँगिएका प्रविधिक उपकरणहरू प्रायः कमजोर र अस्थिर हुन्छन्।
कहिलेकाहीँ, विद्युत आपूर्ति समस्याका कारण प्रसारणमा विघ्न आउँछ। यी सबै अवरोधहरूको बाबजुद रेडियो पत्रकारलाई निर्धारित समयमै कार्यक्रम प्रसारण गर्ने काम गर्नुपर्छ।
यस्ता ठाउँहरूमा काम गर्दा त्यसको लागि विशिष्ट योजना र रणनीतिहरू बनाइन्छ, जसले त्यस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
कठिनाइहरूको बाबजुद रेडियो पत्रकारको जीवनमा एउटा विशेष आनन्द र सन्तुष्टि हुन्छ। त्यो सन्तुष्टि भनेको विकट ठाउँका स्रोताहरूसम्म सूचना र जानकारी पुर्याएर, उनीहरूको जीवनमा सानो भए पनि सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्नु हो।
रेडियो पत्रकारका लागि अझ ठूलो चुनौती भनेको समुदायसँगको सम्बन्ध निर्माण गर्नु हो। धेरैजसो विकट स्थानहरूमा रेडियो स्रोता मात्रै होइन, तिनीहरूको आवश्यकताहरू र समस्याहरूलाई बुझेर कार्यक्रम बनाउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
रेडियो पत्रकारले स्थानीय जनताको जीवनशैली र दृष्टिकोणलाई ध्यानमा राखेर कार्यक्रम प्रस्तुत गर्दा त्यहाँको प्रभाव अझैँ बढ्छ।
रेडियो एक सशक्त सामाजिक परिवर्तनको उपकरणको रूपमा पनि कार्य गर्छ। विकट स्थानहरूमा रेडियोले समाजको जागरूकता र सशक्तिकरणका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्दछ। यसले महिलाहरू, दलित र अन्य अल्पसङ्ख्यक समुदायका लागि अवसर प्रदान गर्छ।
रेडियो कार्यक्रमहरूले यी समुदायका अधिकार र समस्याहरूलाई उजागर गर्दै सामाजिक न्यायको पक्षमा आवाज उठाउँछ।
यसका साथै रेडियोले स्वास्थ्य, शिक्षा, वातावरणीय समस्याहरू र अन्य सामाजिक मुद्दामा जनचेतना फैलाउने कार्य पनि गर्छ। जब कुनै समुदायका सदस्यहरू रेडियो कार्यक्रमहरूमा भाग लिन्छन् र उनीहरूको समस्या र आवश्यकता साझा गर्छन्, यसले उनीहरूको आत्मविश्वास र अधिकारप्रति जागरूकता ल्याउँछ।
यस्तो प्रक्रियामा रेडियो एक सारथि, मार्गदर्शक र उत्प्रेरकको रूपमा कार्य गर्दछ।
एक रेडियो सारथि बन्नु भनेको केवल समाचार प्रसारण गर्ने मात्र होइन, एक जिम्मेवार सामाजिक कार्यकर्ताको भूमिका निभाउने हो।
विकट स्थानमा रेडियोको प्रभावले मानिसहरूको जीवनमा परिवर्तन ल्याउन सघाउ पुर्याउँछ र यो एक अमूल्य उपकरणको रूपमा काम गर्छ। यसले यो प्रमाणित गर्छ कि रेडियो, चाहे कति पनि दुर्गम र कठिन स्थानमा किन नहोस्, एक शक्तिशाली सञ्चारमाध्यम र जीवन परिवर्तनको चाबी बन्न सक्छ।
यसमा धेरै सम्झौताहरू र त्यागहरू आवश्यक पर्छ। रेडियो पत्रकारको रूपमा एउटा विकट स्थानमा काम गर्दा, प्रायः व्यक्तिगत जीवन र पेशागत जीवनबीच सन्तुलन कायम राख्नु असम्भव जस्तो लाग्छ।
लामो समयसम्म घर नजाने, कष्टपूर्ण वातावरणमा काम गर्ने र थुप्रै कठिनाइहरूको सामना गर्दै कार्यमा संलग्न रहनु एक ठूलै चुनौती हो।
यी सबै कठिनाइहरूको बाबजुद रेडियो पत्रकारको जीवनमा एउटा विशेष आनन्द र सन्तुष्टि हुन्छ। त्यो सन्तुष्टि भनेको विकट ठाउँका स्रोताहरूसम्म सूचना र जानकारी पुर्याएर, उनीहरूको जीवनमा सानो भए पनि सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्नु हो।
यसरी विकट स्थानमा रेडियो पत्रकारको काम एउटा सारथि बन्नु जस्तो हो। यस्ता स्थानहरूमा रेडियो पत्रकार एक मात्र स्रोताबाट सामाजिक परिवर्तनको स्रोत बन्न सक्छ।
यसले न केवल सूचनाको पहुँच सुनिश्चित गर्छ, बरु सामाजिक परिवर्तन, जागरूकता र सशक्तिकरणका लागि मार्गप्रदर्शन गर्छ।
विकट स्थानमा रेडियोको प्रभावले मानिसहरूको जीवनमा परिवर्तन ल्याउन सघाउ पुर्याउँछ र यो एक अमूल्य उपकरणको रूपमा काम गर्छ।
यसले यो प्रमाणित गर्छ कि रेडियो, चाहे कति पनि दुर्गम र कठिन स्थानमा किन नहोस्, एक शक्तिशाली सञ्चारमाध्यम र जीवन परिवर्तनको चाबी बन्न सक्छ।
प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस १५, २०८१, १२:२१
