बाँके । महिला गर्भवती भएको बेला मात्र होइन, सुत्केरी हुँदा पनि घरपरिवारका अन्य सदस्यभन्दा श्रीमानको सबैभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका हुनुपर्ने हो तर गाउँघरमा पुरुष जति रोजगारीका लागि विदेश वा घर बाहिर रहने, घरैमा भए पनि मातृ तथा शिशु मृत्युदर कम गर्न सहयोगी भूमिका ननिभाउने भएपछि बाँकेमा बा समूह गठन गरिएको हो ।
सोनारी बा समूह राप्तिसोनारी ५ जुरपानीका अध्यक्ष कर्णपाल महराले मातृ तथा शिशु मृत्युदर घटाउनका लागि आमाहरू मात्र नभएर बाहरू पनि जिम्मेवार हुने भएका कारण बा समूह गठन गरिएको सीआईएनसँग बताउनुभयो ।
स्वास्थ कृषक हरियाली पुरुष समूह सदस्य इब्राहिम खानले बा समूह गठन भएपछिका परिवर्तन सुनाउनुभयो, ‘हाम्रो खासमा मुस्लिम बस्ती हो । मान्छेहरूले घरमै बच्चा जन्माउँथे । पुरुष समूहमा लागेपछि अस्पतालमा लगेर बच्चा जन्माउनुपर्छ भन्ने कुरा थाहा भयो ।’
‘गर्भवती तथा सुत्केरी आमाहरूलाई बुवाहरूले पनि सक्दो सहयोग गर्नुपर्छ । खाने कुरामा होस् या कामकाजमा, आराममा पनि हुनसक्छ । सबै कुरामा बुवाहरूले आवश्यक सहयोग गर्नुपर्छ र सिकाउनुपर्छ भन्ने उद्देश्यकासाथ हामीले बा समूह गठन गरेका हौँ ।’ अध्यक्ष महराले भन्नुभयो ।
सोनारी बा समूह राप्तिसोनारी ५ जुरपानीका अध्यक्ष कर्णपाल महरा ।आमा समूह र स्वयंसेविकाहरूसँगै बैठक तथा छलफलमा भाग लिने, गर्भवती र सुत्केरीको नियमित स्वास्थ्य जाँच, आमा तथा नवजात शिशुको पोषणयुक्त खानाको व्यवस्थापनमा पनि पुरुष समूहका सदस्यले सहयोग गर्छन् ।
‘गर्भवति र सुत्केरी अवस्थामा थप खानाहरू खुवाउनुपर्छ भन्ने कुराको जानकारी पुरुष समूहमा लागेपछि मात्रै भयो ।’ इब्राहिमले थप्नुभयो । बाँकेमा १ सय ३२ वटा पुरुष समूह गठन भएका छन् ।
नरैनापुर गाउँपालिका ४ मा गठन भएको स्वास्थ कृषक हरियाली पुरुष समूह सदस्य इब्राहिम खानले बा समूह गठन भएपछिका परिवर्तन सुनाउनुभयो, ‘हाम्रो खासमा मुस्लिम बस्ती हो । मान्छेहरूले घरमै बच्चा जन्माउँथे । पुरुष समूहमा लागेपछि अस्पतालमा लगेर बच्चा जन्माउनुपर्छ भन्ने कुरा थाहा भयो ।’
पहिले बच्चा जन्मेपछि आमाहरूलाई घरको सीमित खाना मात्र खुवाउने गरेको जानकारी दिँदै हरियो सागसब्जी धेरै नखुवाउने परम्परा बिस्तारै हट्दै गएको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो ।
नरैनापुर गाउँपालिका ४ मा गठन भएको स्वास्थ कृषक हरियाली पुरुष समूह सदस्यहरु। ‘गर्भवति र सुत्केरी अवस्थामा थप खानाहरू खुवाउनुपर्छ भन्ने कुराको जानकारी पुरुष समूहमा लागेपछि मात्रै भयो ।’ इब्राहिमले थप्नुभयो ।
बाँकेको राप्तिसोनारी गाउँपालिकाका ५ र नरैनापुर गाउँपालिकाका ६ वटा वडामा गरी १ सय ३२ वटा पुरुष समूह गठन भएका छन् ।
मुस्लिम समुदायको बाहुल्यता रहेको क्षेत्रमा पुरुष समूह गठन हुँदा सामूहिकताको भावना पनि बढ्यो भन्नुहुन्छ, नरैनापुर गाउँपालिका १ मझिरिटी टोलको पुरुष समूहका सदस्य जमिल खाँ ।
‘गर्भवति महिलालाई चारपटक जाँच गराउने, उनीहरूलाई उचित खानपिनको व्यवस्था गर्ने बारेमा पनि हामीलाई पुरुष समूहमा लागेपछि जानकारी भयो ।’ जमिलले भन्नुभयो, ‘पहिला हामीलाई कुनै कुराको चेतना थिएन । अस्पताल हाम्रो नजिकै थियो तर कसैले बताएको थिएन ।’
नरैनापुर गाउँपालिका १ मझिरिटी टोलको पुरुष समूहका सदस्यहरु । मातृ तथा शिशु स्वास्थ्यको बारेमा हरेक महिना वा तीनतीन महिनामा पुरुष सदस्यले छलफल गर्छन् । महिला तथा शिशु स्वास्थ्यका बारेमा निर्णय गर्ने अधिकार पुरुषमा हुने भएका कारण पुरुष समूह गठन गर्नुपरेको बताउनुहुन्छ, आईएनएफ बाँकेका मातृ, शिशु तथा बालस्वास्थ्य परियोजना अधिकृत रेखा बस्नेत ।
बाँकेमा गठन भएको पुरुष समूहको अभ्यास प्रभावकारी हुदै गएकाले देशैभरि यस्ता समूहको सक्रियता बढाउनु सरकारले लिएको मातृ तथा शिशु मृत्युदर कम गर्ने अभियानमा सहयोग पुग्नु नै हो ।
‘चारपटक गर्भ जाँच गर्ने कुरा, समयमा नै स्वास्थ्य संस्थासम्म लग्दिनु भयो भने पनि पुरुषको सहयोग नै हुन्छ । गर्भ जाँच गर्दा खतराका लक्षणहरू देखा पर्यो भने जोखिम टार्न सकिन्छ ।’ अधिकृत बस्नेतले भन्नुभयो, ‘आमा र बच्चाको स्वास्थ अवस्था ठीक राख्नका लागि पुरुषको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । यसकारण हामीले पुरुष समूह गठन गरेका हौँ । पुरुष समूहको भूमिका प्रत्यक्ष देखिँदैन तर अप्रत्यक्ष रूपमा धेरै हुन्छ ।’
मातृ, शिशु तथा बालस्वास्थ्य परियोजनाको अनुगमनका क्रममा अधिकृत रेखा बस्नेत लगायत स्थानीय स्वास्थ्यकर्मी र सरोकारवाला निकायका प्रतिनिधि ।बाँकेका २ गाउँपालिकाका मात्र २६ सय ४० पुरुष समूहमा आवद्ध भएका छन् ।
अरु जिल्लामा पुरुष समूह गठन भएका छैनन् । तर आमा समूहले सोचे जस्तो काम गर्नका लागि बाहरूको समूहलाई सक्रिय बनाउने बारेमा सरकारले पनि सोच्ने बताउनुहुन्छ, परिवार कल्याण महाशाखाका निर्देशक डा भीमसिङ टिङकरी ।
‘अहिलेसम्म सरकारले पुरुष समूह गठन गरेर जाने बारेमा सोचेको नभए पनि बा समूहलाई पनि सक्रिय गराइएन भने आमा समूहले मात्र सबै कामकुरा गर्न सक्दैन ।’ निर्देशक टिङ्करीले भन्नुभयो । ‘किनभने एउटा हातले मात्र ताली बज्दैन, दुवै हातले बज्छ । मातृ तथा शिशु मृत्युदर कम गर्नको लागि आमाहरूको जस्तै बाहरूको पनि महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।’
नेपालमा एक लाख गर्भवति हुँदा २ सय ५८ जना आमाको मृत्यु हुन्छ भने १ हजार बच्चा जन्मँदा एक वर्षमुनिका २० जना शिशुले ज्यान गुमाउने गरेको सरकारको तथ्याङक छ ।
बाँकेमा गठन भएको पुरुष समूहको अभ्यास प्रभावकारी हुदै गएकाले देशैभरि यस्ता समूहको सक्रियता बढाउनु सरकारले लिएको मातृ तथा शिशु मृत्युदर कम गर्ने अभियानमा सहयोग पुग्नु नै हो ।
अडियो सुन्नुहोस्ः
प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १६, २०७६
