काठमाण्डौँ ।
आज भाइटीकाको दिन । सबै दिदिबहिनीले आफ्ना दाजुभाईको निधारमा सप्तरङ्गी टीका लगाईदिएपछि ओखर फुटाउँदै दाजुभाइको दिर्घायुको कामना गर्छन् ।
भाईमसलामा प्रयोग हुने त्यही ओखर नेपालमा अलपत्र छ, विदेशबाट करोडौंको आयात भइरहेको छ ।
चार दिनअघि असन पुग्दा ललितपुरका लक्ष्मी महर्जन भाईटीकाका लागि भाईमसलाको सामान किन्दैगर्दा भेटिनुभयो । ओखरको मुल्यमा उहाँले निकैबेर मोलमोलाई गर्नुभयो । ७ सयमामा एक प्याकेट किन्नुभयो ।
अहिले बजारमा एक केजी ओखरको ५ देखि ८ सयमा विक्री भइरहेको छ । भाई मसलाका रुपमा किनबेच हुने ओखर कताको हो ? बेच्नेहरुले दिने ठेगाना फरक फरक छ, त्यसअनुसार मूल्य पनि फरक ।
दार्चुुलाका किसान दिपक साउद तिहारमा समेत ओखर थन्क्याएरु बस्नुपर्दा चिन्तामा हुनुहुन्छ । साउदले भन्नुभयो, ‘मेरो आफ्नै घरमा दुई क्वीन्टल ओखर छ । बजारमा सोध्दा ओखरको खासै माग छैन भन्नुहुन्छ व्यापारीहरुले ।’
नेपालमा उत्पादन भइरहेको ओखर ५ सयमा र विदेशबाट आउने ओखर ७ देखि ८ सय केजीसम्ममा विक्री भइरहेको छ । तर बजार र उत्पादनको तथ्याङक रोचक देखिन्छ ।
नेपालमा वर्षमा लगभग १० हजार मेट्रिक टन ओखर खपत हुन्छ । त्यो मध्ये करिब ७ हजार मेट्रिक टन नेपालमा उत्पादन हुन्छ । चारपाँच हजार मेट्रिकटन विदेशबाट आइरहेको छ ।
भन्सार विभागका निर्देशक शिशिर घिमिरे नेपालमा उत्पादित ओखरले आन्तरिक माग धान्न नसक्ने बताउनुहुन्छ ।
घिमिरेले भन्नुभयो, ‘ओखरको सामान्य उत्पादन होला तर हाम्रो आन्तरिक मागलाई पुग्दैन । यि वस्तुहरुको माग छ, माग भएपछि बाहिरबाट आयात गर्नु नै पर्छ । आयात गरेपछि हामीले विदेशी मुद्रा खर्च गर्नु नै प¥यो । त्यसले व्यापार घाटा त स्वभाविक रुपमा बढ्छ नै ।’
नेपालमा दाँते र हाडे दुईटैखालका ओखर उत्पादन हुन्छ । बैतडी, दार्चुला, डडेल्धुरा, रुकुम, जुम्ला र डोल्पा लगायतका जिल्लामा ओखरको व्यावसायिक खेती गर्ने गरिएको छ । उत्पादन भएको ओखरले बजार भने पाएको छैन ।
भन्सार विभागका निर्देशक शिशिर घिमिरे नेपालमा उत्पादित ओखरले आन्तरिक माग धान्न नसक्ने बताउनुहुन्छ ।
दार्चुुलाका किसान दिपक साउद तिहारमा समेत ओखर थन्क्याएरु बस्नुपर्दा चिन्तामा हुनुहुन्छ । साउदले भन्नुभयो, ‘मेरो आफ्नै घरमा दुई क्वीन्टल ओखर छ । बजारमा सोध्दा ओखरको खासै माग छैन भन्नुहुन्छ व्यापारीहरुले ।’
नेपालको उत्पादनले बजार पाएको छैन विदेशबाट आएको आयै छ । साउन, भदौ र असोजमा मात्रै २२ करोड ३१ लाख १५ हजार ३ सय २२ रुपैयाँको ७ लाख २४ हजार एकसय ५८ केजी ओखर नेपालले किनेको छ । अघिल्लो बर्ष ७ करोडको ओखेर किनेको थियो ।
ओखरको उत्पादन, बजार र गुणस्तर तीनै कुराको तालमेल नमिलेको ओखर विज्ञ भिष्मराज रेग्मी बताउनुहुन्छ ।
रेग्मीले भन्नुभयो, ‘विदेशबाट आएको ओखरमा क्वालीटी राम्रो हुन्छ । नेपालमा राम्रो जातको ओखर लगाउनुभएको छैन, किसानहरुले । यहाँको ओखर हेर्दा दाना नराम्रो देखिन्छ । दाना सानोठूलो हुने, यूनिफर्म नहुने हुन्छ । बाहिरबाट आएको ओखर सजिलै फुट्छ, यहाँको अलि कडा हुन्छ दाँते नै भएपनि ।’
ओखरको उत्पादन, बजार र गुणस्तर तीनै कुराको तालमेल नमिलेको ओखर विज्ञ भिष्मराज रेग्मी बताउनुहुन्छ ।
भूगोल अनुसार ओखरलाई पहाडी जिल्लाका डाँडाकाँडामा पु¥याउन सरकारले योजना भने बनाएको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकिकरण परियोजना अन्तरगत नेपाल सरकारले रुकुममा पाँचसय हेक्टरमा ओखर खेतिको पकेट क्षेत्र बनाइसकेको छ ।
सुदूर र कर्णाली प्रदेशका पहाडी जिल्लाम विस्तार गर्ने तयारी छ । कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका सचिव डाक्टर युवकध्वज जीसी नीतिगत रुपमै कार्यक्रम अगाडी बढाएको बताउनुहुन्छ ।
जीसीले भन्नुभयो, ‘क्षेत्र विस्तार, प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना अन्तरगत ओखरको जोन मार्फत् बिरुवा उत्पादन, लगाउने र व्यवस्थापन सँगै पछिल्लो समयमा बजार व्यवस्थापन सम्ममा कार्यक्रम अघि बढाएका छौं ।’
नेपालको जाजरकोट, कालिकोट, मुुगु, गोरखा, स्याङ्जा लगायत कम्तिमा १५ वटा जिल्लामा ओखर खेती गर्न सकिन्छ । एउटा ओखरको बोटले फल दिन १० देखि १२ वर्ष लाग्छ भने ५० वर्षसम्म निरन्तर फल दिइरहन्छ ।
अडियो सुन्नुहोस् :
प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक १२, २०७६
